Slaapmatten – GearGuide

gearlimits-gearguide-slaapmatten-NeoAir-XThermSlaapmatten doen eigenlijk twee dingen die essentieel zijn voor een goede nachtrust. Ten eerst, en het meest voor de hand liggend, het bieden van een (relatief) zachte ondergrond om comfortabel op te slapen. Ten tweede en wellicht belangrijker, isolatie van de koude grond. Het heeft weinig zin om te investeren in een prijzige en warme slaapzak als de ondergrond waar je op ligt niet doet wat hij moet doen: isoleren.

Afbeelding: Therm-a-Rest NeoAir XTherme Slaapmat

De kou komt vooral door de drukpunten van je lichaam zoals schouders , heupen en voeten. Daar waar de mat volledig in elkaar wordt gedrukt is er geen isolerende waarde meer. De reden waarom dat zo is, is niet moeilijk te zien: isolatie wordt tot stand gebracht door (stilstaande) lucht. Geen lucht betekent geen isolatie en dus geen eigen lichaamswarmte die wordt vastgehouden en voor een comfortabel warm gevoel zorgt. Daarmee is de belangrijkste eis aan een goede slaapondergrond geformuleerd: hij moet stilstaande lucht vasthouden.

Onderwerpen:

  • Comfort
  • Luchtbedden
  • Foam matten
  • Self-inflating matten
  • R-waarde

Comfort

Warm slapen betekent nog niet automatisch goed slapen. Comfort, al is het maar een beetje, is voor velen een tweede belangrijke eigenschap van een goede slaapmat. Een harde ondergrond past helemaal in het beeld van de doorgewinterde buitensporter die geen ontbering schuwt om zijn favoriete activiteit in die prachtige maar soms onbarmhartige natuur te beoefenen. Maar het kan ook betekenen dat je spieren die het overdag danig voor hun kiezen hebben gekregen ’s nachts niet voldoende uit kunnen rusten, omdat ze gespannen moeten blijven om het lichaam op de niet ondersteunende grond in de juiste positie te houden.

Luchtbedden

De optelsom van lucht en comfort is voor een aantal kampeerders nog altijd het luchtbed. Veellucht ‘en veel comfort, dat kan niet slecht zijn zou je zeggen. Totdat je goed gaat kijken wat er binnenin zo’n luchtbed gebeurt. Verticaal gezien, van grond tot slaper, is een luchtbed één dikke luchtkamer. De onderkant daarvan is door het contact met de grond koud , de bovenkant door z’n beslaper warm. Dat temperatuursverschil maakt, dat de lucht in de kamer gaat circuleren en dat ook blijft doen. De aan de bovenkant opgedane warmte wordt daarbij aan de onderkant weer afgegeven, waardoor het luchtbed als een soort vloerverwarming gaat fungeren, maar dan met de warmtestraling de verkeerde kant op.

Isoleren doet een luchtbed dan ook buitengewoon slecht. En dat terwijl isolatie de belangrijkste eis was waaraan een goede slaapondergrond moet voldoen. Met het comfort is het beter gesteld maar door het kleine aantal compartimenten krijg je een ongestabiliseerd waterbedeffect: druk op de ene kant en de andere kant komt omhoog. Tot slot is een luchtbed loodzwaar en vergt hij een pomp om te vullen. Met de mond opblazen kan, maar de waterdamp in je adem tast op den duur de binnenkant van het luchtbed aan.

Foam matten

Schuim leent zich perfect voor het maken van een isolerende laag omdat de cellen ervan veel lucht bevatten en schuim vederlicht is. Schuim is er in vele soorten, waarbij de voor buitensport meest relevante indeling die in gesloten- en open-cel schuim is. In open-cel schuim staan de cellen in verbinding met elkaar en met de buitenlucht. Als er gewicht op komt te rusten wordt alle lucht eruit gedrukt en gaat de isolatie volledig verloren . Dat en de grote kwetsbaarheid van open-cel schuim zijn de twee grootste nadelen van dit materiaal. Daarnaast vormt open-cel schuim geen barrière tegen vocht waardoor je ’s ochtends op een nat grondzeil wakker wordt. Een ‘eierschuim’ mat biedt comfort, maar eenmaal uit de oorspronkelijke verpakking vormt het een enorm pakket.

Duidelijk anders zit het met gesloten-cel schuim. Hier vormen de cellen afgesloten belletjes waarin de lucht gevangen blijft als het schuim wordt samengeperst. Toegepast in een mat blijft het schuim zeer goed isoleren als je er op ligt. Bovendien kan het tegen een stootje en is het eveneens bijzonder licht. Enige minpunt is dat een dergelijke mat erg weinig comfort biedt.

Foam

Foam is nog geen goed foam. Open- en gesloten celschuim kunnen ieder van verschillende soorten kunststof gemaakt zijn, met grote onderlinge verschillen in kwaliteit en levensduur. Voor wat betreft de open-cel variant heeft schuim van polyurethaan een zeer goede reputatie. Voor gesloten-cel foam-matten is de levensduur en relatieve onkwetsbaarheid van EVA (ethyleenvinylacetraat, ook gebruikt voor de dempende laag in hardloopschoenen) de beste keuze.

Varianten

Een bekende variant op de schuimmat is het matje dat bestaat uit een ultradun laagje open-cel foam dat bekleed is met een reflecterende aluminiumkleurige laag. De filosofie is dat deze laag de warmte als bij een reddingsdeken weerkaatst en je toe kunt met maar een heel dun matje. Klinkt goed, maar de praktijk ontmaskert dit als pure onzin. Omdat je er bovenop ligt werkt de reflecterende laag namelijk als warmtegeleider en koel je alleen maar af. Wat het laagje open-cel foam doet is überhaupt raadselachtig. Andere varianten zijn de geribbelde of ‘genopte’ gesloten-cel matten. Ze hebben iets meer vering en daarmee comfort, terwijl de ruimtes tussen de ribbels – wanneer afgesloten door de slaper – extra lucht vasthouden voor meer isolatie. Het model met noppen kan als een harmonica worden opgevouwen en krult na uitvouwen niet op.

Self-inflating matten

Een luchtbed is koud , een isolatiemat hard. Daar moest een alternatief voor zijn bedacht in 1973 het Amerikaanse Cascade Designs. Hun recept werd al spoedig wereld beroemd: je neemt een laag open-cel schuim en verlijmt dit aan beide kanten met een lucht- en waterdichte bekleding met één opening die door een ventiel wordt afgesloten. Met het ventiel dicht kan de lucht bij het samendrukken van de mat geen kant op waardoor deze goed blijft isoleren . Zet je het ventiel open dan wordt bij het oprollen mat alle lucht eruit gedrukt en wordt ook een dikke comfortabele la ag gereduceerd tot een pakketje dat kleiner is dan een opgerolde isolatiemat. Toen kwam ook een andere eigenschap van deze constructie aan het licht: bij het opnieuw openzetten van het ventiel zal het foam zijn oorspronkelijke vorm weer willen aannemen, uitzetten en daardoor lucht via het ventiel de mat inzuigen: de Therm-a-Rest ze self-inflating matras. De bedenkers uit Seattle spraken vanaf het begin over een ‘mattress’, hetgeen als matras in het Nederlands gehandhaafd werd. De ware kracht van een dergelijke mat is niet het zelfopblazend karakter (dat overigens wel een pomp scheelt) maar precies de combinatie van isolatie en comfort die veel slapers op prijs stellen.

Alternatieven

Zoals elk goed idee zijn er ook andere merken die een variant op matten hebben ontwikkeld. Veelal goedkopere alternatieven zijn er genoeg, maar de eerlijkheid van gebruikers en verkopers gebiedt te zeggen dat dit meestal concessies aan materiaalkeuze, constructie en prestaties tot gevolg heeft. Kwaliteit van foam en bekleding, wel/niet volledige verlijming van beide, ventiel, garantie en duurzaamheid zijn een paar van de variabelen waarin grote verschillen en te bespeuren zijn. Wanneer je foam en bekleding niet volledig of slecht verlijmd, hetgeen kostenbesparend werkt, is het foam niet rondom afgesloten en zal lucht alsnog kunnen circuleren, met een slechtere isolatie als resultaat. Een dergelijke mat lijkt de belangrijkste eis aan een slaapmat uit het oog te verliezen , en dat is niet het zelfopblazende karakter. Ieder budget heeft zijn eigen mat, maar voor iets dat zo essentieel is voor een goede nachtrust en daarmee het slagen van je avontuur lijkt zuinigheid niet altijd een goede keus.

R-waarde

De R-waarde van isolatie is een in de isolatietechniek belangrijke waarde waarmee de warmteweerstand (en daarmee de effectiviteit) van een specifieke isolatielaag uitgedrukt wordt. Hoe hoger de R-waarde, hoe beter de isolatie is in het blokkeren van warmtetransport. Het dikker maken van een isolatielaag verhoogt de totale R-waarde, al is de mate van deze toename wel afhankelijk van het type materiaal.

MEER GEARGUIDE